Bài: Kim Kê
Làng Đông Am, xã Tam Cường, huyện Vĩnh Bảo tên Nôm Làng Cát. Theo tương truyền, vùng đất Đông Am vốn là một gò cát nổi lên trên vùng đất trũng, sau này theo nghĩa chữ Nho thì Cát mang nghĩa tốt đẹp, nên người dân địa phương lấy tên là làng Cát với mong cầu vạn điều tốt lành. Về địa lý, Đông Am được hình thành từ sự bồi đắp của ba dòng sông cổ là: Sông Vĩnh Trinh (hiện nay đã bị bồi lấp hoàn toàn), sông Hoá và sông Thái Bình. Còn về lịch sử, theo các tài liệu, sách cổ địa phương thì làng Cát có từ thời vua Đinh được phụng thờ Thái Bình Đại Vương, tên huý Đinh Liễn con trưởng Đinh Tiên Hoàng đế.
Đông Am được tiền nhân ca ngợi là đất “Kim Kê”, nghĩa là gà vàng, hiểu rộng ra có nghĩa đây là vùng đất giàu có, vương thịnh. Do đất lành chim đậu, nên thời khai sơn lập địa, thuở ban đầu làng đã có 16 dòng tộc và sau có tới 54 dòng họ. Cũng theo truyền ngôn, sau khi danh nhân văn hóa Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đặt tên các làng trên vùng đất quê nhà bao gồm 18 làng Am và tên Đông Am có từ đó gắn liền với sự phát triển của lịch sử, văn hóa, con người làng Đông cho đến ngày hôm nay. Nguyễn Bỉnh Khiêm khi đến làng Cát, thấy vùng đất lành, có đình linh thiêng nên đã làm câu đối để lưu tặng:
“Nam thiên danh Cát địa
Đông thổ tối linh từ”
Nghĩa là:
“Trời Nam, làng Cát lưu danh tiếng
Đất Đông nhất đình thiêng”.
Cũng vì tình cảm mến mộ với miền đất, con người làng Cát nên Tuyết Giang phu tử - Nguyễn Bình Khiêm đã bắc cây cầu đá “Trường Xuân” trên đất làng để giúp người dân thuận tiện đi lại, giúp giao thương, buôn bán phát triển. Kết quả làng Đông Am phát triển trù phú, vào khoảng cuối thế kỷ XVI đã có 5 thôn: thôn Đông, thôn Nam, thôn Bắc, thôn Tây và thôn Trung. Vào thời Nguyễn, làng Đông Am thuộc tổng Đông Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương. Tổng Đông Am có 7 xã: Đông Am, Hội Am, Tây Am, Vạn Tuyền, Đông Lại, Cổ Am, Liễu Điện; thời xưa làng đứng đầu một tổng phải là địa phương có vai trò, vị trí trung tâm, có nhiều thế mạnh về chính trị, kinh tế, lịch sử và văn hoá. Trước năm 1945 xã Đông Am gồm 5 thôn: Đông Nhất, Đông Nhì, thôn Khoan, thôn Trung và thôn Bắc. Sau năm 1945 bỏ cấp tổng, thành lập xã Tam Cường gồm ba thôn: Đông Am, Nam Am, Cổ Am. Năm 1956, Cổ Am tách ra thành lập thành xã mới, Tam Cường có hai thôn Đông Am, Nam Am cho đến ngày nay.
Đình làng Đông Am tôn thờ 4 vị thành hoàng: Đoàn Thương, Đinh Liễn, Đại Đồng, Nguyễn Trung Ngạn và Liễu Hạnh Công Chúa. Ngoài ra còn phụng thờ một số vị Phúc thần, linh thần khác như: Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, Nam Hải Đại Vương, Thổ thần, Thổ địa… Trước đây làng Đông Am có rất nhiều công trình kiến trúc, văn hoá tâm linh, tín ngưỡng của một làng quê đồng bằng Bắc bộ với 3 chùa, 5 đình, 6 miếu, 1 văn chỉ và nhiều từ đường dòng tộc và một số cầu, quán cổ, cổng làng và nhiều cây cổ thụ với tuổi thọ hàng trăm năm. Hiện nay tại đình làng Đông Am còn bảo lưu được 56 các loại sắc phong, chiếu chỉ của các đời vua từ thời Hậu Lê đến triều Nguyễn ban cho các vị Thành hoàng làng, quan tước là người con làng Đông Am từ niên hiệu Cảnh Hưng (1740) đến Khải Định (1924) Qua điều tra thống kê làng Đông Am xưa có tới 20 vị đỗ đạt bậc trung khoa, văn thần, võ tướng giữ các vị trí, chức trách đầu triều đình, tỉnh, phủ trong các triều đại triều Lê, Mạc, Trịnh và triều Nguyễn. Tiêu biểu Nguyễn Huy Kính giữ chức Bố chính, bậc quan có vị trí thứ 2 của một tỉnh, hàm Tam phẩm, diện quan đại thần của triều Nguyễn. Ngài có nhiều công lớn nên được dân làng tôn thờ là Hậu thần và nhiều vị khác.
Bước sang thế kỷ XXI, công nghệ khoa học phát triển như vũ bão, đa phương hóa, đa dạng hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, với mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” của Đảng và Nhà nước; Đảng ủy, HĐND, UBND, UBMTTQVN xã Tam Cường cùng với người dân làng Đông Am đã chung sức, đồng lòng cùng nhau vượt qua mọi khó khăn trong lịch sử, thực hiện thắng lợi mọi mục tiêu, nhiệm vụ Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp đề ra. Đặc biệt là Nghị quyết Đại hội lần thứ XXVIII của Đảng bộ xã Tam Cường về xây dựng một Tam Cường trong sạch, vững mạnh, thịnh vượng và phát triển. Với những quan tâm chỉ đạo, ý chí vươn lên và đức tính cần cù, hăng say lao động sản xuất, đời sống kinh tế của dân làng ngày càng được nâng cao, không còn tình trạng đói nghèo, mất mùa như trước khi mà hệ thống đường xá, giao thông không ngừng được nâng cấp, cải tạo, mở rộng; hoạt động nông nghiệp chuyển từ kỹ thuật lạc hậu, manh mún sang áp dụng thành tựu khoa học kỹ thuật phục vụ vào hoạt động sản xuất, kinh doanh. Về quốc phòng - an ninh, trong 2 cuộc chiến của dân tộc vào thế kỷ XX làng Đông Am có 9 bà mẹ Việt Nam anh hùng, 117 vị anh hùng liệt sĩ và nhiều thương binh, bệnh binh, người có công với cách mạng. Thời bình ngày nay hưởng ứng các phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ Quốc”, “Ngày hội Quốc phòng toàn dân” nhiều con em, nam thanh niên đã xung phong lên đường nhập ngũ, vững chắc tay súng bảo vệ bình yên đất nước. Về văn hóa – y tế - giáo dục luôn được chú trọng, quan tâm, không vì sự phát triển của kinh tế, xã hội mà đánh đổi sự phát triển của con người. Giáo dục xã nhà nói chung và con em làng Đông Am nói riêng luôn được đề cao với tổng kết hàng năm tại các cơ sở giáo dục trên địa bàn xã nhiều em đạt thành tích cao trong các kỳ thi học sinh giỏi các cấp. Đặc biệt số lượng con em Đông Am tốt nghiệp THPT và đậu đại học rất nhiều và có nhiều người con Đông Am đã vươn ra ngoài mảnh đất quê hương phát triển, thành đạt. Cuối thập niên 20 của thế kỷ XXI khi dịch bệnh Covid bùng phát mọi nơi, Đông Am đã đứng vững trước dịch bệnh, dân làng đã thể hiện tinh thần đoàn kết, lòng yêu nước nồng nàn, ý chí vươn lên mạnh mẽ bằng các hành động, chương trình chung tay đẩy lùi đại dịch, thực hiện nghiêm quy tắc 5K của Nhà nước và cơ sở y tế. Xác định văn hóa là “hồn cốt của dân tộc”, “ văn hóa soi đường cho quốc dân đi” phát triển văn hóa luôn được chú trọng. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, binh lửa chiến tranh nhưng làng vẫn còn bảo tồn, gìn giữ được một số di sản văn hoá, trong đó có 2 di tích đến nay đã được xếp hạng di tích sử văn hoá cấp thành phố là Đình làng Đông Am; chùa Thanh Sử và nhiều giá trị tinh thần, phong tục, nghi lễ của dân làng, các trò chơi dân gian: đánh vật, chọi gà, đánh đu, hát chầu văn, hát đúm... Các giá trị văn hóa luôn được những người con làng Đông qua các thế hệ bảo tồn, gìn giữ, vun đắp và truyền lửa cho các thế hệ mai sau.
Để thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước, thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu trên địa bàn xã Tam Cường. Nhân dân toàn xã nói chung, nhân dân làng Đông Am nói riêng luôn chung sức, đồng lòng thực hiện thành công, thắng lợi mọi mục tiêu nhiệm vụ đề ra góp phần xây dựng quê hương, phát triển kiến thiết mảnh đất làng Cát xưa và Đông Am ngày nay xứng với giá trị “Kim Kê” vốn có./.